Çek Nedir?
Çek kambiyo senetleri içerisinde ödeme aracı olarak kullanılan ve ticari hayatta çok yoğun bir şekilde kullanılan bir senet şeklidir. Bir bankada hesabı olan kişi belirli şartları taşıması halinde bankadan çek defteri alır. Bu defterde yer alan çek yaprakları, sahibi tarafından doldurularak ödeme aracı olarak kişilere verilir. Bu çek kağıdının üzerinde yer alan ibraz süresi içerisinde çeki elinde bulunduran kişi çek kağıdında yazan muhatap bankaya giderek çeki düzenleyen kişinin banka hesabından çekte yazan miktar kadar paranın kendisine verilmesini talep eder ve banka bu ödemeyi yapar.
1. Çek ile İcra Takibi (Kambiyo Senetleri Kanunu ve İİK’ye Göre)
1.1 Hukuki Dayanaklar
- TTK m.783/3: “Muhatap nezdinde karşılığı kısmen ya da tamamen bulunmayan çek düzenleyen kişi, çekin karşılıksız kalan bedelinin %10’u kadar tazminat öder”
- TTK m.810: Hamil, 1) çek bedeli, 2) faiz, 3) giderler, 4) %0,3 çek komisyon talep hakkına sahiptir.
1.2 İcra Takibi Süreci
- Çek süresinde ibraz edilir, banka “karşılıksızdır” şerhi düşer.
- İcra takibi: Alacaklı, çek bedeli + %10 tazminat + %0,3 komisyon + faiz + gideri icra dairesine başvurarak talep eder.
- İcra dairesi, ödeme emri tebliği sonrası borçluya 5 gün itiraz süresi verir.
- Borçluya,, imza itirazı, alacaklı olma itirazı gibi nedenlerle mahkemeye başvurma imkânı tanınır.
1.3 Zamanaşımı
Süre içinde başvuru yapılmazsa kambiyo senetlerine özgü haklar kaybedilir.
Çek ibraz tarihinden itibaren kambiyo senetlerine özel 3 yıllık zamanaşımı süresi vardır.
2. Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu (Ceza Hukuku)
2.1 Hukuki Dayanak – 5941 sayılı Çek Kanunu m.5
- “Çekte karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu” TCK yerine özel olarak bu kanunda düzenlenmiştir.
- Suçun oluşması için:
- Çek vadesinde ve süresinde ibraz edilmiş olmalı,
- Banka tarafından “karşılıksız” şerhi konulmuş olmalı,
- Hamil çekin karşılıksızlığını öğrendikten sonra 3 ay içinde, her halde 1 yıl içinde şikayet etmiş olmalıdır.
2.2 Cezai Yaptırımlar
- Adli Para Cezası: Kanuna göre en az çek bedelinin karşılıksız kalan kısmı kadar ve 1500 güne kadar gün üzerinden hesaplanır; günlük en az 20 TL, en fazla 100 TL arma uygulanır.
- Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı: Suç işlendikten sonra icra ceza mahkemesi tarafından uygulanacak idari yaptırımlardır
- Yasağa uymayanlara tekrar adli yaptırım uygulanır.
2.3 Yetkili ve Görevli Mahkeme
- İcra Ceza Mahkemesi bakar. Davalar; hamilin, çek hesabının açıldığı banka şubesinin olduğu yer, hesap sahibinin veya hamilin yerleşim yeri mahkemesince görülür.
2.4 Şikayet ve Zamanaşımı Süresi
Hamil, şikayet dilekçesini fiili öğrendiği tarihten itibaren 3 ay, fiilin gerçekleştiği tarihten itibaren 1 yıl içinde sunmalıdır. Bu süreler hak düşürücüdür.
3. Çekin Süresi – İleri Tarihli Çekler ve Yargıtay Uygulaması
- Çek Kanunu Geçici m.3/5 + m.3/8: 31.12.2025’e kadar ileri tarihli çekte, çek üzerindeki tarihten önce ibraz geçersizdir. Böyle bir durumda hem “karşılıksızdır” işlemi hem icra takibi yapılamaz.
- Yargıtay 12. HD kararları: Böyle bir ceza takibi yapılırsa İİK m.170/a’ya göre iptal edilmelidir.
4. Yargıtay Karar Örnekleri
19. CD E.2018/6510 K.2018/11325: Suç anı, bankanın “karşılıksızdır” şerhini düşme anıdır.
Yargıtay 12. HD: İleri tarihli çeklerde ibrazın geçersiz olduğu ve “kambiyo senedi niteliği” taşımadığı kararları.
19. Ceza Dairesi (E.2021/3107 K.2021/2771): Adli para cezasının en az karşılıksız kalan çek miktarı kadar olması gerektiği, yasağın resen uygulanacağı hükmü.
5. Uygulama Notları
- İlk adım: Çekin süresinde bankaya ibraz edilip “karşılıksızdır” şerhi düşülmesi şarttır.
- İki ayrı takip imkânı:
- İcra yoluyla tazminat ve alacak
- Ceza yolu ile adli para cezası ve çek yasağı
- İleri tarihli çekler: 31.12.2025’e kadar hem cezai hem hukuki takip yapılamaz, Yargıtay buna ilişkin iptal kararları vermiştir.
- Yargıtay’ın net içtihatları, özellikle ileri tarihli çeklerde kambiyo senedi niteliği kazanamadığı ve hukuki takip yapılamayacağı yönündedir.
Sonuç
Makul bir takip stratejisi için:
1-İleri tarihli çekler açısından 31.12.2025’e kadar süreç işlememelidir.
2-Çek zamanında ibraz edilmeli ve “karşılıksızdır” şerhi alınmalı,
3-3 yıllık icra takibi başlatılmalı,
4-Hamil, 3 ay/1 yıl içinde suç duyurusunda bulunmalı,
5-Suç duyurusu sonrası icra ceza mahkemesine başvurarak adli para cezası + çek yasağı hesaplanmalı,
Günümüzde ekonomik koşulların etkisi ile ticari hayatta kambiyo senetleri ile devamlılık sağlanmaya çalışılsa da birçok çek karşılıksız çıkmaktadır. Meblağların büyüklüğü, konunun hassasiyeti gibi hususlar göz önüne alındığında hak kayıplarına uğramamak adına sürecin takibinin dikkatli yapılması önem arz etmektedir.
DETAYLI HUKUKİ BİLGİ VE DESTEK İÇİN:
Telefon : 0 (506) 173 8204
E-posta: [email protected]